BNN
Hỏa Sơn
Khi nghiên cứu lịch sử kiến trúc Việt Nam thời cận hiện đại, ngoài Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Đà Lạt người ta không thể không nhắc đến các kiến trúc “nhà Tây” tại Đà Nẵng. Nhìn vào những ngôi nhà Tây còn lại hiện nay trên đường Hùng Vương, Trần Phú, Phan Châu Trinh, Bạch Đằng... mới thấy được tầm nhìn chiến lược trong việc thiết kế và xây dựng một đô thị trung tâm của người Pháp. Những ngôi nhà biệt thự đậm phong cách kiến trúc Romantic tọa lạc trên một diện tích đất khá lớn, ẩn mình dưới những tán cây cổ thụ luôn cho ta cảm giác yên bình, hiện đại và thoải mái. Tuy nhiên, những biệt thự Pháp đang dần mất đi ở TP Đà Nẵng…
Cho đến nay, chưa ai tìm thấy đồ án thiết kế ban đầu của Đà Nẵng, song căn cứ vào việc bố trí của thành phố thời Pháp về các khu: hành chính, dân cư, thương mại, quảng trường, vườn hoa... thì sẽ thấy cách bài trí rất độc đáo và hiện đại.
Từ các trục đường chính, Đà Nẵng dưới thời Pháp thuộc hình thành nên hai thế giới riêng biệt: khu vực dân cư phía Bắc chợ Hàn được dành cho các cơ quan của Pháp, kiều dân Pháp và Âu - Mỹ sinh sống (gọi là khu phố Tây), phía Nam chợ Hàn là khu dân cư người Việt (phố Ta). Phố Tây, các ngôi biệt thự lộng lẫy, kiến trúc đẹp mắt và hiện đại; còn phố Ta là các khu nhà tranh vách ván, xen lẫn những ngôi nhà rường bề thế của những chức sắc và doanh nhân người Việt.
Khi nhắc đến các công trình kiến trúc cổ ở Đà Nẵng thì Trường tiểu học Phù Đổng thuộc diện xưa nhất vì nó được xây dựng từ năm 1890, tức chỉ sau 2 năm khi Đà Nẵng trở thành nhượng địa. Nhắc đến ngôi trường này, một cụ ông từng học trường này đã khẳng định: “Kiến trúc của ngôi trường xưa đến bây giờ (2008) vẫn thế, không có gì thay đổi nhiều”.
Khi thiết kế, xây dựng các công trình ở Việt Nam, người Pháp rất chú trọng đến yếu tố thời tiết oi nóng ở phương Đông, thế nên họ chọn kiến trúc xây dựng phù hợp: mát mẻ vào mùa hạ, ấm vào mùa đông. Cũng vì thế mà cho đến nay, nhiều người vẫn thích “ở nhà Tây” là vì vậy. Ông Nguyễn Hữu Hoạt, sống trong ngôi nhà do người Pháp xây (ở 76/1-Trần Phú) cho biết: ngôi nhà thoáng mát, mùa đông thì ấm áp, không khí lưu thông tốt nên rất dễ chịu”.
Ông Hoạt bên không gian sống của gia đình mình.
Có một thực tế là hiện nay những công trình kiến trúc có từ thời Pháp trên địa bàn Đà Nẵng ít nhiều đã bị thay đổi, do nhu cầu sống của con người và bị xuống cấp. Theo thống kê, hiện nay ở Đà Nẵng 64 công trình nhà ở, 17 công trình công cộng, 33 công trình tôn giáo có niên đại lâu đời. Trao đổi với chúng tôi về việc bảo tồn và phát huy những giá trị của các ngôi nhà cổ tại Đà Nẵng, kiến trúc sư Hồ Duy Diệm nói: “Những công trình có từ thời Pháp ở Đà Nẵng không chỉ có ý nghĩa về mặt kiến trúc mà nó còn gắn liền với sự hình thành và phát triển của thành phố. Theo tôi thì chúng ta phải giữ lại cái hay của kiến trúc thời Pháp và những ngôi nhà gắn liền với các cột mốc lịch sử, để từ đó chúng ta có phương án bảo tồn, phát huy các hình thái kiến trúc này phục vụ việc phát triển KT-XH của Đà Nẵng”.
Trong quá trình tìm hiểu về các biệt thự cổ tại Đà Nẵng, tôi được một nhà quản lý cho biết một thông tin khá thú vị: Trước đây, các kiến trúc sư, Hiệp hội kiến trúc Đông Dương chịu trách nhiệm về tuổi thọ, tính thẩm mỹ, sự hài hòa cho mỗi công trình mà họ tham gia. Vì vậy, dù viên kiến trúc sư vẽ đồ án thiết kế Tòa thị chính Đà Nẵng (nay là Trụ sở UBND TP Đà Nẵng) đã qua đời từ lâu song Hiệp hội kiến trúc sư của Pháp hiện nay vẫn còn bảo đảm giá trị sử dụng và giá trị thẩm mỹ cho công trình này.
Không gian xưa trong lòng thành phố trẻ
(trong ảnh: ngôi nhà cổ trên đường Trần Quốc Toản).
Vì thế mới có chuyện, mấy năm gần đây, tại Huế, Đà Nẵng, Quy Nhơn,... người Pháp liên tiếp cảnh báo các công trình do họ xây dựng hàng trăm năm trước đã quá hạn sử dụng cho chúng ta biết để có biện pháp trùng tu, sửa chữa. Có lẽ chính vì vậy, nên đã 100 năm trôi qua song “các ngôi nhà Tây” hiện còn ở Đà Nẵng vẫn giữ nguyên dáng vẻ riêng biệt, hiện đại, tiện nghi và đẹp đẽ như chúng vốn có tự ban đầu.
Theo chúng tôi, Đà Nẵng đang hướng tới một thành phố đô thị du lịch, dịch vụ, chúng ta nên có biện pháp bảo tồn, trùng tu các công trình kiến trúc xưa do người Pháp tạo tiền đề mở một tour du lịch cho du khách tham quan. Rồi một ngày kia, xuất phát từ Bảo tàng Điêu khắc Chăm, du khách sẽ được tản bộ trên con đường Bạch Đằng - con đường đầu tiên do người Pháp xây dựng tại Đà Nẵng, để ngắm nhìn các ngôi nhà cổ mang đậm kiến trúc Châu Âu - nơi lưu giữ những giá trị văn hóa lịch sử và hình thành phát triển của vùng đất Tourane xưa, chắc chắn sẽ tạo cho khách một cảm giác bất ngờ, thú vị giữa một thành phố đang ngày một phát triển hiện đại.
Cho đến nay, chưa ai tìm thấy đồ án thiết kế ban đầu của Đà Nẵng, song căn cứ vào việc bố trí của thành phố thời Pháp về các khu: hành chính, dân cư, thương mại, quảng trường, vườn hoa... thì sẽ thấy cách bài trí rất độc đáo và hiện đại.
Từ các trục đường chính, Đà Nẵng dưới thời Pháp thuộc hình thành nên hai thế giới riêng biệt: khu vực dân cư phía Bắc chợ Hàn được dành cho các cơ quan của Pháp, kiều dân Pháp và Âu - Mỹ sinh sống (gọi là khu phố Tây), phía Nam chợ Hàn là khu dân cư người Việt (phố Ta). Phố Tây, các ngôi biệt thự lộng lẫy, kiến trúc đẹp mắt và hiện đại; còn phố Ta là các khu nhà tranh vách ván, xen lẫn những ngôi nhà rường bề thế của những chức sắc và doanh nhân người Việt.
Khi nhắc đến các công trình kiến trúc cổ ở Đà Nẵng thì Trường tiểu học Phù Đổng thuộc diện xưa nhất vì nó được xây dựng từ năm 1890, tức chỉ sau 2 năm khi Đà Nẵng trở thành nhượng địa. Nhắc đến ngôi trường này, một cụ ông từng học trường này đã khẳng định: “Kiến trúc của ngôi trường xưa đến bây giờ (2008) vẫn thế, không có gì thay đổi nhiều”.
Khi thiết kế, xây dựng các công trình ở Việt Nam, người Pháp rất chú trọng đến yếu tố thời tiết oi nóng ở phương Đông, thế nên họ chọn kiến trúc xây dựng phù hợp: mát mẻ vào mùa hạ, ấm vào mùa đông. Cũng vì thế mà cho đến nay, nhiều người vẫn thích “ở nhà Tây” là vì vậy. Ông Nguyễn Hữu Hoạt, sống trong ngôi nhà do người Pháp xây (ở 76/1-Trần Phú) cho biết: ngôi nhà thoáng mát, mùa đông thì ấm áp, không khí lưu thông tốt nên rất dễ chịu”.

Ông Hoạt bên không gian sống của gia đình mình.
Có một thực tế là hiện nay những công trình kiến trúc có từ thời Pháp trên địa bàn Đà Nẵng ít nhiều đã bị thay đổi, do nhu cầu sống của con người và bị xuống cấp. Theo thống kê, hiện nay ở Đà Nẵng 64 công trình nhà ở, 17 công trình công cộng, 33 công trình tôn giáo có niên đại lâu đời. Trao đổi với chúng tôi về việc bảo tồn và phát huy những giá trị của các ngôi nhà cổ tại Đà Nẵng, kiến trúc sư Hồ Duy Diệm nói: “Những công trình có từ thời Pháp ở Đà Nẵng không chỉ có ý nghĩa về mặt kiến trúc mà nó còn gắn liền với sự hình thành và phát triển của thành phố. Theo tôi thì chúng ta phải giữ lại cái hay của kiến trúc thời Pháp và những ngôi nhà gắn liền với các cột mốc lịch sử, để từ đó chúng ta có phương án bảo tồn, phát huy các hình thái kiến trúc này phục vụ việc phát triển KT-XH của Đà Nẵng”.
Trong quá trình tìm hiểu về các biệt thự cổ tại Đà Nẵng, tôi được một nhà quản lý cho biết một thông tin khá thú vị: Trước đây, các kiến trúc sư, Hiệp hội kiến trúc Đông Dương chịu trách nhiệm về tuổi thọ, tính thẩm mỹ, sự hài hòa cho mỗi công trình mà họ tham gia. Vì vậy, dù viên kiến trúc sư vẽ đồ án thiết kế Tòa thị chính Đà Nẵng (nay là Trụ sở UBND TP Đà Nẵng) đã qua đời từ lâu song Hiệp hội kiến trúc sư của Pháp hiện nay vẫn còn bảo đảm giá trị sử dụng và giá trị thẩm mỹ cho công trình này.

Không gian xưa trong lòng thành phố trẻ
(trong ảnh: ngôi nhà cổ trên đường Trần Quốc Toản).
Vì thế mới có chuyện, mấy năm gần đây, tại Huế, Đà Nẵng, Quy Nhơn,... người Pháp liên tiếp cảnh báo các công trình do họ xây dựng hàng trăm năm trước đã quá hạn sử dụng cho chúng ta biết để có biện pháp trùng tu, sửa chữa. Có lẽ chính vì vậy, nên đã 100 năm trôi qua song “các ngôi nhà Tây” hiện còn ở Đà Nẵng vẫn giữ nguyên dáng vẻ riêng biệt, hiện đại, tiện nghi và đẹp đẽ như chúng vốn có tự ban đầu.
Theo chúng tôi, Đà Nẵng đang hướng tới một thành phố đô thị du lịch, dịch vụ, chúng ta nên có biện pháp bảo tồn, trùng tu các công trình kiến trúc xưa do người Pháp tạo tiền đề mở một tour du lịch cho du khách tham quan. Rồi một ngày kia, xuất phát từ Bảo tàng Điêu khắc Chăm, du khách sẽ được tản bộ trên con đường Bạch Đằng - con đường đầu tiên do người Pháp xây dựng tại Đà Nẵng, để ngắm nhìn các ngôi nhà cổ mang đậm kiến trúc Châu Âu - nơi lưu giữ những giá trị văn hóa lịch sử và hình thành phát triển của vùng đất Tourane xưa, chắc chắn sẽ tạo cho khách một cảm giác bất ngờ, thú vị giữa một thành phố đang ngày một phát triển hiện đại.
Bài, ảnh: Lưu Hoàng Anh (theo CADN)